21 Mayıs 2005Güneş Çelikkol
Albert Einstein, Sigmund Freud, H.G. Wells, Thomas Mann, Romain Rolland, Stephan Zweig, John Dewey, Selma Lagerloef ve diğerleri, bütün dünya insanlarına seslendikleri "Zorunlu Hizmete ve Gençliğin Askerlik Eğitimi Almasına Karşı" başlıklı metni bundan tam üç çeyrek yüzyıl önce, 1930 senesinde imzalamışlardı. Bu sene ayrıca, Arjantin'in zorunlu askerlik hizmetini kaldırmasının onuncu yıldönümü. Bir Gencin Ölümü Üzerine Laik eğitim sistemine ve cinsiyetler arası eşitliğe dayalı bir yasa rejimine pek çok Avrupa ülkesinden çok daha erken tarihlerde geçtiklerini fırsat buldukça anımsatmayı pek seven Uruguaylılar zorunlu askerlik hizmetini yine erken bir tarihte, ikinci dünya savaşının ertesinde sonlandırmışlardı. Surinam ise, Hollanda tarafından üç sene sonra tanınacak olan bağımsızlığını ilân etmesiyle beraber, 1972'de son verdi zorunlu askerlik hizmetine. 1994, iktidardan çekilmeye zorlanan cunta üyelerinin yargı önüne çıktığı 1983'den itibaren kitlesel bir anti-militarist harekete sahne olan Arjantin için önemli bir sene olmuştu. Omar Carrasco isimli gencin 1994 yılı Mart ayında, askerliğini yaptığı kışlada işkenceyle öldürülmesi öylesine büyük bir infial yaratmıştı ki, dönemin devlet başkanı Carlos Menem zorunlu askerliğin en kısa sürede kaldırılacağını açıklamak durumunda kaldı. Şans, gönüllülük ve vicdanı ret Eskiden kimlik numaralarına göre yapılan çekilişte kazanan şanslı yurttaşların zorunlu olarak askere alındığı Arjantin'de 1995 itibariyle, gönüllü/ücretli askerlik uygulamasına geçildi... Carrasco'nun ölümüne yol açmakla suçlanan iki subay ise ertesi yıl ağır hapis cezasına mahkûm edilecekti. Arjantin'in 1995 tarihli düzenlemesi, ülkenin veya Anayasanın saldırı altında olduğu koşullarda Arjantinlilerin silah kullanma hak ve görevine sahip olduğunu söylüyor. Yeterli sayıda gönüllünün başvurmaması veya ülkenin saldırıya uğraması hâlinde, hükümetin meclisten izin almak koşuluyla askerlik çağrısında bulunma hakkı var. Ancak yurttaşların da bu olası çağrı karşısında siyasi, dini, ahlaki veya felsefi gerekçelerle vicdani ret hakları bulunuyor. Yaşı gelen gençlerin orduya çağrıldıkları ancak vicdani ret hakkının yasal olarak tanındığı Ekvador ve Paraguay'daysa, silahlı kuvvetlerde görev yapmak istemeyenlerin ilgili mercilere vicdani red bildiriminde bulunması gerekiyor. Brezilya, Yasa Çıkarmadan Tanımıştı Kolombiya'da vicdani ret hakkı tanınmamakla beraber, yerli halklardan gelenler ve ailesinin geçimini sağlamak üzere çalışmak durumunda olanlar askerlikten muaf tutuluyor. Geniş bir muafiyet listesine sahip Brezilya ise, vicdani ret hakkını gerekli yasal düzenlemeleri daha yapmadan tanımıştı. Ailesini geçindirmek için çalışmak durumunda olanların, evin tek oğlu olanların, aile bireyleri hayatta olmayanların ve din görevlilerinin askerlik hizmetinden muaf tutulduğu ülkede, sağlık sorunları gerekçesiyle muafiyet isteminde genellikle kişinin bildirimi esas alınıyor. Bunun dışında, "alternatif askerlik hizmeti" yapmak isteyenler, kendi önerecekleri bir sahada kamu hizmeti yapmakla görevlendiriliyor. Ancak uygulamada bu şekilde işleyen sürecin daimi olmasını güvence altına alan bir yasal düzenleme yok. İşçi Partisi iktidarının söz konusu düzenlemeleri yapması bekleniyor. Yeni bir yasanın beklendiği Şili'deyse, kısmet bu defalık başka bahara kaldı. Lagos'un Reform Paketi Vicdani ret hakkının yasallaştırılması yönündeki kampanyaların Pinochet rejiminin sonlanmasından bu yana devam ettiği Şili'de, tartışmalar "yurtseverlik" teması etrafında dönüyor. Kampanyanın sözcüsü konumundaki Komünist Partisi'nin iddiası ise, yurtseverliğin "askerlerin yurtseverliği"nden ibaret olmadığı. Sosyalist başkan Ricardo Lagos'un 2000 seçimleri sırasında, 2004-2005 döneminde hayata geçecek kapsamlı bir askerlik reformu paketi hazırlama vaadinde bulunduğu Şili'de söz konusu paket açıklandı ancak, kapsam -en azından şimdilik-, askerlerin nöbet saatlerine ve beslenmelerine dair düzenlemelerden ibaret kaldı.Askerlik, Şili'nin yanı sıra, Peru ve Venezüella'da da zorunlu ve her üçünde de birliğe zamanında teslim olmayanların başı fazlasıyla ağrıyor. Askerlik, Peru'da kadınlar için de zorunlu. Venezüella'daysa askerî inzibat, kaçakları yakalamakta ısrarlı ve başarılı. Daha lise sıralarında Bağımsızlığını kazandığı 1825'den bu yana başarıya ulaşan toplam 190 devrim ve darbe gören Bolivya'da askerlik lise son sınıf çağındaki talimlerle başlıyor ve üniversiteye girebilmek için zorunlu hizmeti tamamlamış olmak gerekiyor. Talimlerde aileler ve öğretmenlere de görev düşüyor. Silahlı kuvvetlerin yanı sıra kamu kurumlarında da tamamlanabilen bu zorunlu hizmetin ne şekilde yerine getirileceğinin belirlenmesinde kişilerin söz hakkı bulunmuyor.Subaylar, askerliğini tamamlamış olanlar veya matbaacılardan yasal veya sahte belge satın almak, üst ve orta sınıflara mensup bireyler arasında hayli yaygın bir yöntem. (GÇ/BA)
